Gejsar Kašijeva: Dama sa zlatnim kistom – prva školovana azerbejdžanska slikarka
Gejsar Kašijeva, znamenito je ime azerbejdžanske umetnosti. Još kao mladoj studentkinji slikarstva, prognozirana joj je svetla umetnička budućnost, uz nagoveštaj da će biti “prva muslimanska slikarka na Kavkazu”. U junu 2013. godine, proslavljeno je 120 godina od rođenja ove umetnice, čime joj je odata počast na hrabrosti i istrajnosti u borbi, kako za sopstveni, tako i za stvaralački put budućih generacija azerbejdžanskih umetnica.
U istoriji azerbejdžanske umetnosti, Gejsar Kašijeva, navodi se kao prva školovana umetnica koja je dala neprocenjiv doprinos azerbejdžanskoj umetnosti i kulturi. Ona se takođe smatra i prvom školovanom umetnicom u istočnjačkom svetu (prevashodno u kavkaskoj oblasti), što je veoma značajno ako se ima u vidu da islam, pozivajući se na određene hadise, zabranjuje figurativnu umetnost, odnosno umetničko slikanje koje vodi politeizmu.
Prva dama azerbejdžanske vizuelne umetnosti, rođena je 1893. godine u Tbilisiju, nekada gradu Ruskog carstva, danas prestonici Gruzije. Njen otac, poreklom Azerbejdžanac, bio je oficir ruske carske vojske. Gejsar Kašijeva, za svoje doba, bila je izuzetno obrazovana žena. Počela je da se obrazuje još sa sedam godina, kada se upisala u ženski internat gde je učila ruski jezik. Nakon stečenog osnovnog obrazovanja, upisala se u Žensku gimnaziju i već tada ispoljila ljubav prema umetnosti, te pokazala izraženu sklonost ka umetničkom stvaralaštvu. U periodu između 1907. i 1908. godine, Gejsar se upisala na kurs slikarstva u okviru Kavkaskog umetničkog društva. To je bio izuzetno značajan period njenog života, posebno za njeno umetničko usavršavanje. U tom periodu, pohađala je časove slikanja kod dva znamenita nemačka umetnika, Oskara Šmerlinga (1863-1938) i Riharda Karloviča Zomera (1866-1939). Oskar Šmerling je u to vreme radio kao karikaturista azerbejdžanskog satiričnog časopisa „Mula Nasredin“, te je po svemu sudeći, Gejsar, svoju ljubav ka oslikavanju i ilustracijama, nasledila od svog profesora. Rihard Karlovič Zomer, bio je čuveni akvarelista i umetnik grafike, poznat i kao osnivač Gruzijskog društva primenjene umetnosti. Podatak da su tri znamenite azerbejdžanske umetnice (prva azerbejdžanska operska pevačica Šovket Mamadova i prva pijanistkinja Hatidža Gajibova, te Gevsar Kašijeva kao prva slikarka) rođene u Tbilisiju, govori u prilog činjenici da je ovaj grad bio od izuzetnog značaja za razvoj azerbejdžanske kulture, te da je zajednica Azerbejdžanaca u današnjem gruzijskom gradu, bila izuzetno aktivna, što je prilično doprinelo njegovom kulturnom uzdizanju.
Najraniji period njenog umetničkog stvaralaštva, vezuje se za humanitarnu organizaciju Transkavkaske muslimanske žene, za koju je oslikavala i osmišljavala postere i pozivnice. Njene prve slike, bili su portreti i pejzaži rađeni u tehnikama kao što je akvarel, tuš, olovka i ugljen.
Pred izbijanje Prvog svetskog rata, Gejsar Kašijeva, upoznala je svog budućeg supruga, pukovnika Širin-bega Kasamanskog, za kog se udala 1916. godine. Nakon što ih je rat razdvojio na neko vreme, pukovnik Kasamanski je napustio Tbilisi u koji se vratio dve godine kasnije. Nakon toga, zajedno su se preselili u Baku. Njen suprug, pukovnik Kasamanski, bio je ranjen tokom rata, te je nekoliko godina kasnije umro od posledica ranjavanja. Tako je Gejsar, nakon smrti svoga muža 1919. godine, ostala sama sa njihovom ćerkom. Nakon što je uspostavljena Demokratska republika Azerbejdžan, Gejsar se ponovo posvetila radu sa ženama, aktivno učestvujući u kulturnom životu novoustanovljene republike. U tom periodu, udala se za Zulfikar Sejidbejlija, aktivnog člana Komunističke partije Azerbejdžana. Tridesetih godina 20. veka, njena porodica, živela je u prelepoj kući, izgrađenoj u baroknom stilu, u kojoj je istovremeno bio smešten i ženski klub. Gejsar je tih godina davala časove crtanja devojkama koje su učile u okviru ženskog kluba na čijem je čelu bila. U to vreme, takođe je radila i kao ilustrator časopisa Şərq qadını ili „Istočnjačka žena“. Ovaj časopis, pokrenut 1923. godine, istovremeno predstavlja i prvi pokrenuti ženski azerbejdžanski časopis (1938. godine dobivši novo ime Azəerbaycan qadını ili „Azerbejdžanka“).
Ipak, godine spokoja, prekinulo je još jedno izgnanstvo. Nakon što joj je 1938. godine suprug bilo uhapšen, Gejsar je još jednom bila prinuđena da napusti Baku. Te godine, bile su ispunjene strahom i nesigurnošću. Kada se ponovo vratila u Baku, 50-tih godina 20. veka, Gejsar se ponovo posvetila umetnosti. Umrla je 1972. godine u Bakuu. Njena dela, pohranjena su i čuvaju se u Muzeju primenjenih umetnosti u Bakuu.
Gevser Kašijeva, “dama sa zlatnim kistom”, prva azerbejdžanska slikarka, borac za azerbejdžanske žene i njihovu umetničku afirmaciju, utkala je sebe u istoriju azerbejdžanske umetnosti. Njena dela, svedoče o darovitosti jedne žene koja se osmelila na korak koji je u vreme i u okruženju u kom je ona živela, svakako bio vrlo smeo, istovremeno svojim značajem obogativši, ne samo azerbejdžansku već i kulturu cele kavkaske oblasti.
Autorica: Dr. Ana Stjelja
Bilješka o autorici:
Ana Stjelja rođena je 1982. godine u Beogradu. Diplomirala je 2005. godine na Filološkom fakultetu u Beogradu na katedri za orijentalistiku – Grupa za Turski jezik i književnost. Magistrirala je 2009. godine na Filološkom fakultetu u Beogradu – smer Nauka o književnosti, odbranivši tezu pod naslovom „Ljudsko i božansko u delu Mevlane Dželaledina Rumija i Junusa Emrea“. Doktorirala je 2012. godine na Filološkom fakultetu u Beogradu odbranivši tezu pod naslovom „Elementi tradicionalnog i modernog u delu Jelene Dimitrijević“. Bavi se pisanjem poezije i haiku poezije, kao i prevođenjem poezije i proze s engleskog, španskog, portugalskog i turskog jezika. Bavi se pisanjem kratke proze i putopisnih eseja. Bavi se likovnim stvaralaštvom i dizajnom knjiga. Pesme su joj prevođene na hrvatski, slovenački, makedonski, persijski, kineski jezik… Sarađuje sa domaćim i stranim, štampanim i elektronskim časopisima. Pesme i priče su joj objavljivane u domaćim i stranim zbornicima. Dobitnik je nekoliko nagrada iz oblasti poezije i esejistike. Četiri puta je bila kandidat za Nagradu grada Beograda, za oblast Umetnost (književnost i prevodno stvaralaštvo): 2013. godine za knjigu „Pesnici univerzuma: Mevlana Dželaludin Rumi i Junus Emre“, 2014. za prevod zbirke poezije F. G. Lorke „Tamaritski Divan“, kao i za oblast Novinarstvo, 2018. za projekat pokretanja magazina Alia Mundi za kulturnu raznolikost i 2019. godine za publikaciju „Duhovna riznica Srbije: pravoslavne crkve i manastiri“. Član je Udruženja književnika Srbije, Udruženja književnih prevodilaca Srbije, Društva književnika Beograda, Udruženja novinara Srbije i Međunarodne federacije novinara. Samostalni je umetnik. Pesme, priče, eseje i književne prevode objavila je u časopisima: Koraci, Gradina, Bagdala, Polja, Luča, Trag, Avangrad, Beogradski književni časopis, Ilustrovana politika, Novosti, Kultura Umetnost Nauka (subotnji dodatak Politike) Magazin (nedeljni dodatak Politike), LUDUS, Nur, Nasleđe, Književna istorija, Svitak, Zlatna greda, Lamed, Bdenje, Naše stvaranje, Mostovi, Braničevo, Mons Aureus, Povelja, Haiku novine, Stig, Sveske, Sarajevske sveske, Naša prošlost, Odbrana, Danas, Avlija, Diskurs… Od 2010. do 2015. pisala je za rubriku Znameniti Srbi i Manastiri Srbije, za list „kWh“ Elektroprivrede Srbije. Od 2016. godine pisala je za časopis „Odbrana“ Medija Centra Odbrana. Od 2017. godine pisala je za veb-portal „VELIKI LjUDI“ o znamenitim ljudima srpske kulture. Osnivač je i glavni urednik magazina „Alia Mundi“ za kulturnu raznolikost. Pokretač je i urednik veb-portala ISTOČNI BISER (pokrenut 2017). Pokretač je i glavni urednik književnog časopisa „Enheduana“ (pokrenut 2019). Osnivač je Udruženja za promociju kulturne raznolikosti „Alia Mundi“
Dunjalučar 