Vrli novi svijet

This image has an empty alt attribute; its file name is kjhkhkkhc48d.png

Mihal Pavel Markovski: Vrli novi svijet

Kad je u Engleskoj počela da vlada vlada konzervativaca (period koji se zove tačerizam, 1979–1990), engleska kulturalna istraživanja su izgubila na snazi što je, nesumnjivo, bilo u vezi s njihovim izrazito levičarskim programom zasnovanim na borbi klasa i analizi procesa hegemonije. Iako je u Sjedinjenim Američkim Državama isti taj period označila vladavina republikanaca (Regan, Buš), kulturalna istraživanja su, ipak, upravo tada počela da dominiraju u američkoj Akademiji, mada iz pomalo drugačijih razloga nego u Engleskoj. Tako se ispostavilo da je u multikulturalnoj Americi, kojom je dominirala popularna kultura, kulturna analiza postala neizbežna hermeneutička strategija za otkrivanje mehanizama svakodnevnog života. Zato su američka kulturalna istraživanja rado odustala od čitanja književnih tekstova njih samih radi, prelazeći veoma brzo na znatno šire probleme: medijsko konstruisanje značenja u potrošačkom društvu. U osnovi ovog preokreta treba uočiti dve kulturne „činjenice“: krah metodologije New Criticisma koja se zasnivala na neutralnoj estetičkoj analizi teksta lišenoj bilo kakvih društvenih i političkih implikacija i krizu the American way of life, čiji su se simptomi mogli sagledati u kritičkim reakcijama na rat u Vijetnamu i u omladinskoj kontrakulturi.

Pioniri ovakvog stava u Americi nesumnjivo su bili istaknuti predstavnici takozvane Frankfurtske škole, emigranti Teodor Adorno (1903–1969) i Maks Horkhajmer (1895–1973) koji su jedno od poglavlja čuvene Dijalektike prosvetiteljstva (1947) posvetili kulturnoj industriji kao nesrećnoj posledici samovolje instrumentalizovanog razuma koji ignoriše sam život (iz te perspektive Holivud je bio podjednako cinično prosvetiteljski i varvarski kao Hitlerov plan masovnog uništenja), a sam Adorno je, kasnih tridesetih i polovinom pedesetih godina, objavio četiri velika eseja o popularnoj kulturi i blistavu analizu astrološke rubrike u Los Angeles Timesu.

Nasleđe frankfurtovaca je decenijama bilo uspavano uglavnom zbog vladavine književnosti tekstualne paradigme u američkim istraživanjima, koja je preko palestinskog kritičara i američkog profesora Edvarda Saida bila povezana s Deridinom dekonstrukcijom. U tekstu Criticism Between Culture and System (prvi put objavljenom 1978 Said upoređuje dva stava – Deridin i Fukoov – i dolazi do zaključka da prvi, „redukujući diskurzivne prakse na tekstualne tragove“, razdvaja tekstove od sveta, dok ih drugi, stavljajući snažan akcenat na društvena pravila konstruisanja tekstova, snažno u njega ugrađuje. Prema Saidu, Derida ne brine o tome kako je zapadni logocentrizam, koji je dominirao evropskom filozofijom od Platona do Huserla, nastao, i uz pomoć kakvih društvenih aktivnosti biva institucionalizovan, čime – za razliku od Fukoa – gubi kulturnu dimenziju analize i slabi je.

Ako je u tekstu sve uvek otvoreno i ka sumnji i ka potvrđivanju, onda su razlike između jednog klasnog interesa i drugog, između tlačitelja i potlačenog, jednog diskursa i drugog, jedne ideologije i druge, samo potencijalne u neizdiferenciranoj stihiji tekstualnost.

Kao što se može videti, opozicija između Fukoa i Deride – ključna za kulturalna istraživanja – jeste opozicija između institucionalizovanog diskursa zasnovanog na nekoj konkretnoj ideologiji i društveno neizdiferenciranoj tekstualnosti koja obuhvata sve i ne obuhvata ništa. Drugim rečima, ako se Derida u prvom redu koncentriše na oslobađanje označiteljskih elemenata (signifiants) od „transcendentalnog označenog“ i njegovog impostiranja u odnos s drugim signifiants, onda Fuko nastoji da opiše kulturnu situiranost signifiants i načine njegovog stvaranja. Derida nam, kaže Said, omogućava da shvatimo kako deluju određeni tekstovi, dok nam Fuko skreće pažnju na odnos vlasti ugrađene u svaki diskurs.

Kao pokušaj prevazilaženja ove teške opozicije pokazao se, iz među ostalih, i predlog Roberta Šolsa koji je u knjizi Textual Power iz 1985. godine predložio proširivanje pojma tekstualnosti do te mere da bi mogao da obuhvati „sve vrste tekstova, vizuelnih i verbalnih, polemičkih i zavodljivih (seductive)“, a kao posledicu toga – „odbacivanje kategorije isključivosti književnosti“. Šols je na sledeći način objašnjavao svoj stav:

Moramo da oslobodimo put između književnih i verbalnih tekstova i društvenog teksta (social text) u kome živimo. Samo zahvaljujući slamanju hermetičkog pečata stavljenog na književni tekst – što spada u nasleđe modernizma i novokritičke egzegeze – možemo opet da pronađemo naš pravi zadatak, a to je podučavanje.

Pristalice kulturalnih istraživanja ovu tezu brzo su dopunile sledećom: kategoriju čitanja (reading) treba konstruisati tako da se njome obuhvate sve pojave u kulturi među kojima ne bi postojala ni kakva vrednosna hijerarhija. Iz ove nove perspektive, čitanje Bure je podjednako bitno kao analiza Saturday Night Live ili reklama za „marlboro“ cigarete, jer zahvaljujući ovoj raznovrsnosti, istraživač može pokazati različite načine konstruisanja značenja koje funkcioniše u datoj kulturi.