Tvrtko Kulenović: Majstor i Margarita
Majstor i Margarita je djelo koje ima strukturu cirkusa, lebdi na samoj granici opsjenarstva, aljkavosti, reporterskog senzacionalizma, nemotivisane bizarnosti, naduvanog banaliteta i jeftine melodramatičnosti. Ono spada u fantastičnu književnost, kao i Borgesove priče, i nalazi se, kao i one, u samom vrhu Književnosti. Razdvaja ga od njih beskonačnost, koja se u najblažoj, po Bulgakova najpovoljnijoj formi, može ovako objasniti: Borgesovo djelo spada u apolinijsku vrstu umjetnosti, počiva na semantičkom zadovoljstvu koje proizlazi iz apolonijske igre ovladavanja svijetom pomoću kategorija i smještanja svijeta u razumljivo… (svakako, ono to radi na umjetnički način, usisava nas kroz vijuge svoga uma kao što bi nas kakav kosmički puž usisao), a Bulgakovljevo, u dionizijsku, počiva na: estetskom zadovoljstvu koje se rađa iz dionizijske senzualizacije i uranjanja u kosmos.
Bulgakovljeva senzualizacija počiva na najsigurnijem, najsolidnijem osnovu, na priči o romantičnoj ljubavi, i Jovanović je u pravu kad insistira na tome da se u ovom Faustu akcija vodi u ime ljubavi, a ne u ime saznanja svijeta, kao kod Goethea, i time se donekle može objasniti činjenica kojom on argumentovano pokazuje da se Bulgakovljev roman više oslanja na operske verzije Fausta nego na Goetheovo djelo.
Treba imati na umu da je Bulgakov bio pozorišni čovjek, jedan od onih koji stvari vide i iznutra, a takvi se obično ne gade nad operom na način na koji to čine takozvani slobodni intelektualci. Bio je ljekar i znao je da opera djeluje na ljude ljekovito, dok dobra drama djeluje samo uznemirujuće, ma što o tome mislio Aristotel. Ljubavnih priča ima mnogo, a roman Majstor i Margarita je jedan i jedinstven: stvar je, razumljivo, u načinu na koji se priča razvija, u postupku, kako bi rekli ruski formalisti, a postupak, odnosno veza koja postoji između njega i vrijednosti romana, ne da se objasniti. Svakako da ima nečeg i u suprotstavljanju ljubavne idile i sredine koja joj ne dozvoljava da se ostvari, ali u ovom romanu sumanute kombinatorike, i ne manje sumanute mnogoznačnosti, bilo bi zaista naivno poturati tu njegovu političku dimenziju kao objašnjenje. Složenija i suptilnija je ona linija koja povezuje ljubav sa stvaralaštvom i pred zajedničkim neprijateljem kumulira njihovu energiju, mada je i to poznat romantičarski prosede. Svakako da ima mjesta razmišljanju i o tome koliko tema prisustva Hrista doprinosi emotivnoj energiji, i teme stradanja i teme ljubavi, ali šta ćemo u tom slučaju sa đavolom, s Volandom i njegovom svitom, koja predstavlja ne samo najživopisniju nego i za tok radnje presudnu komponentu romana?
Polazeći od tvrđenja da je Bulgakovljeva poslednja knjiga primer verovatno najsloženijeg romana tajne u svetskoj književnosti, Jovanović nastoji da kroz ličnosti i njihove međusobne veze pokaže na koji je način ova pretpostavka u romanu ostvarena. Ovo njegovo tvrđenje je u tolikoj mjeri tačno da počinje samo sebi da protivrječi, i to se tokom dokazivanja pokazuje. Naime, roman tajne se na primjeru Majstora i Margarite pokazuje kao suviše mehanički koncept koji ovaj roman, u kojem je sve nerazmrsivo organsko, nije u stanju da obuhvati čak ni kao najsloženiji primjer. Tajna romana tajne ovdje pokazuje se kao tajna riječi nepoznatog jezika, dok je roman Majstor i Margarita sagraden od iskonske tajne ljudske riječi: sve se može prihvatiti kao objašnjenje, i ničim se ne može dovoljno objasniti. Ovdje se želi ponuditi, bez iscrpnog dokazivanja, samo kao mogućnost i natuknica, jedno tumačenje kojem je, kao i svim tumačenjima Bulgakovljevog romana osobina to da je već na prvi pogled tačno, i istovremeno protivrječno sebi i paradoksalno.
Želi se naime reci da je Majstor i Margarita roman s tezom, a to je ono što je savremena književna kritika najmanje spremna da oprosti kad istražuje strukturu i umjetničku vrijednost romana. I glupost i pamet, i jednostavnost i složenost, i emotivnost i uzdržanost, i vatra i led, i razigranost i umrtvljenost mogu ostati, ali namjera i teza je lakmus neumjetničkog, ona svodi umjetnost na jedno značenje i protivjeli njenoj najdubljoj prirodi. Međutim, umjetnost je u tolikoj mjeri tajna, ili, nepatetično rečeno, mućka, da i ono što je najgore u njoj može da se ispovrti u najbolje, da iznenađenja koja proizvodi mogu da protivrječe čak i njenoj najosveštanijoj umjetničkoj prirodi, njena mnogoznačnost je i u tome što može značiti i ono što ne bi smjela da znači. U svakom slučaju, u mnogim pokušajima istraživanje značenja u romanu Mihaila Bulgakova Majstor i Margarita teza mi je ostala kao posljednja nada kao jedina moguća podloga sistema u kojem se sve drži.
Pritom ne mislim ni na kakvu banalnu političku tezu, jer ovaj roman, kao što je svima poznato, svojim značenjem daleko prevazilazi domen politike, i potpuno se slažem sa Jovanovićem da Bulgakovljev roman nije, kako bi htjeli neki zapadni interpretatori, politički roman, koji je postavio sebi za cilj da izvrgne ruglu pojedine aspekte sovjetske stvarnosti. Mada ne mogu da prihvatim ni njegovo mišljenje da je to prije svega roman koji se vezuje za vječnu temu o položaju i sudbini umjetnika u društvu i svijetu uopšte, što se poklapa sa u romanu eksplicitnom tezom da rukopisi ne gore.
Izvor: Tvrtko Kulenović: Jesenja Violina
Kad ste već ovdje, pročitajte i ovo:
Donatori Magazina Dunjalučar mogu biti svi koji su zadovoljni našim radom, i žele podstaknuti naš trud. S obzirom na to da je Dunjalučar neprofitna organizacija, rad na magazinu je volonterski, ali smo se odlučili da vam omogućimo da nam pomognete u daljem radu i razvoju mjesečnom uplatom odabirom jedne od ponuđenih opcija.
Dobrovoljne uplate na račun Magazina možete uplaćivati putem platforme Patreon, koja predstavlja legitiman način finansiranja nečijeg rada. Prije same uplate neophodno je izvršiti registraciju na platformi Patreon, a uplaćivati možete putem kartice ili putem paypal računa. Registraciju i svoje uplate možete izvršiti putem sljedećeg linka:
Dunjalučar 