Književni kanon – Jonathan Culler
Šta će biti sa književnim kanonom ako kulturološke studije progutaju proučavanje književnosti? Hoće li sapunice zameniti Šekspira i, ako hoće, da li će studije kulture sno iti krivicu! Neće li kulturološke stodije ubiti književnost podsticanjem proučavanja filma, televizije i drugih popularnih oblika kulture umesto klasika svetske književnosti?
Slične optužbe na račun teorije čule su se, kada je povrh književnih dela, davala podsticaj čitanju filozofskih i psihoanalitičkah tekstova-govorilo se da je odvratila studente od klasika. All teorija je nanovo osnažila tradicionalni književni kanon otvarajući vrata novim tumačenjima velikih dela engleske i američke literature. Nikada se nije toliko pisalo o Šekspiru, bio je proučavan sa svih mogućih strana, tumačili su ga feminističkim, marksističkim, psihoanalitičkim, istorističkim i dekonstruktivističkim rečnikom.
Književna teorija je pesnika prirode, Vordsvorta, načinila ključnom figurom modernizma. Zapostavljena su jedino „sporedna” dela, ona koja su obično bila predmet proučavanja književnosti usmerenog na pokrivanje istorijskih perioda i žanrova. Šekspira su čitali više i tumačili energičnije nego ikad. Medđutim, Marloua, Bomona Flečera, Dekera, Hejvuda i Bena Džonsona – elizabetinske i jakobinske dramske pisce koji su ga okruživali – danas jedva da iko čita.
Da li će studije kulture ostaviti slične posledice-omogućiti nove kontekste, povećati obim tema samo za nekoliko književnih dela i, u isti mah, odvratiti studente od ostalih? Do sada je širenje kulturoloških studija pratilo (iako ne i uzrokovalo) širenje književnog kanona. Književnost koja se danas predaje na univerzitetu uključuje dela koja su napisale žene i pripadnici drugih istorijski marginalizovanih grupa. Bilo da su dodata tradicionalnim kursevima iz književnosti, bilo da se izučavaju kao zasebne tradicije Gazijsko-američka književnost, postkolonijalna književnost na engleskom), ova dela se obično proučavaju kao reprezentacije iskustva, a time i kulture pojedinih grupa (u Sjedinjenim Američkim Državama: Afroamerikanci, Amerikanci azijskog porekla, Indijanci, Latinoamerikanci i žene). Ipak, ovakva dela u prvi plan ističu pitanja poput onog u kojoj meri književnost stvara kulturu koju bi, navodno, trebalo da izražava ili predstavlja? Da li je kultura pre učinak predstava, nego njihov izvor ili uzrok?
Sve češće proučavanje prethodno zanemarenih književnih dela dovelo je do žestokih rasprava u medijima: da li su tradicionalni književni standardi dovedeni u pitanje? Da li su nekada zanemarena književna dela izabrana zbog njihove književne izvrsnosti”, ili zbog njihove kulturne reprezentativnosti? Da li je politička korektnost, težnja da svaka manjina bude pravedno zastupiljena, pre nego čisto književni kriterijum, činilac koji rukovodi time koja će književna dela biti proučavana?
Na ovo pitanje mogu se dati tri odgovora. Prvi je da književna izvrsnost nikad ne određuje predmet proučavanja. Nijedan predavač ne uvšćuje u program deset najvećih dela svetske kanjiževnosti po sopstvenom nahođenju, već bira dela koja nešto predstavljaju možda književnu formu ili književnu epohu (engleski roman, elizabetinska književnost, savremena američka poezija). U okviru takvog konteksta reprezentacije biraju se najbolja dela: ako mislite da su Sidni, Spenser i Šekspir najbolji pesnici elizabetinskog doba svakako ih nećete izostaviti iz svog kursa o književnosti tog razdoblja, kao što ćete, ako držite kurs o azijsko-američkoj književnosti, uključiti dela koja unutar te teme smatrate najbojima”. Promenila se, zapravo, potreba: da se odaberu dela koja će reprezentovati što više različi tih kulturnih iskustava i što veći broj književnih žanrova.
Drugo, primenu kriterijuma književne izvrsnosti, to om istorije, doveli su u pitanje neknjiževni kriterijumi, poput rase i roda. Iskustvo odrastanja jednog dečaka (na primer, Haklberi Fina) smatralo se univerzalnim, dok je odrastanje devojčice (Megi Tuliver u delu Vodenica na Flosi) predstavljalo predmet od užeg interesa.
Konačno, sam pojam književne izvrsnosti bio je podvrgnut preispitivanju: da li on ustoličava pojedinačne kulturne interese i namene kao da su oni jedino merilo književnog vrednovanja? Rasprava o tome šta se smatra književnośću vrednom proučavanja i kako ideje o izvrsnosti funkcionišu u institucijama, predstavlja deo studija kulture izuzetno važan i za proučavanje književnosti.
Izvor: Culler Jonathan, Teorija književnosti.
Dunjalučar 