Miroslav Krleža: Poezija može postati vjerom
Poezija može postati vjerom, onda pjesnik pjeva vatri i vodi, vjetru i suncu, ako misli da mu je vjerovati tako kao što je vjerovao sveti Franjo Asiški, koji je bio panteistički himnik nerazmjerno poetskiji od tolikih nenadarenih bezbožnika, koji misle da će postati talentirani pjesnici budu li ustrajno propovijedali kako umjetnost treba da je tendenciozna.
Čovjek u paleolitu doživio je nesumnjivo živi pogled krave i on ga je umjetnički izrazio, a nije ga samo odrazio. U ovome, čini se, leži čitav problem. Govoriti da je umjetnost „subjektivni odraz objektivne stvarnosti”, znači govoriti potpuno prazno, idealistički, kao Husserl ili Rehmke. Gledati u око krave na paleolitski, na kretski, na asirski ili na egipatski način i vidjeti njen pogled tako kako ga je ugledao Chagall, nije jedno te isto. Sve civilizacije žive od plagijata. Prepisivanje homerskih epiteta u vezi sa volookom Herom predstaylja najtipičniji slučaj književne manire, a manira ne samo da nema nikakve veze s darom opažanja, nego, obratno od toga, ona mu trajno smanjuje budnost i, uspavljujuéi ga, ona ga obmanjuje i, na kraju, ona nije ni izraz ni odraz, ona je majmunska grimasa i sigurna smrt svakog dojma.
Opažanje je svojstvo čovjeku prirođeno kao sluh, njuh ili vid, i kao sva ljudska svojstva, ono je iz razloga о kojima nam govori medicinska a psihologija kod pojedinaea razvijeno više ili manje. Svojstvo opažanja može da se njeguje i kao takvo ono prelazi veoma često u vještinu slušanja ili promatranja, pretvarajuéi se po metodama u razne škole, ali se isto tako opažanje može šlcolskom dresurom pretvoriti u derviško mumlanje molitava i klečanje pred čistim besmislom.
Bezbrojno mnogo savršenih poetskih ljepota pretvorilo se u politiku, to jest u negaciju upravo one poezije, koja ih je rodila. To nas uči historija mnogobrojnih religija, a naročito historija evanđeoske ljubavi, koja je postala velikom evropskom politikom i na kraju puta, od neohelenističkog stila do romaničke freske, od renesansnog slikarstva do Berninija, od Pier a délia Prancesca do sadrenih kipova Djevice Lurdske i beuronske škole, otputovala u nepovrat ukusa.
Jabuke jede čitavo čovječanstvo još od Evinih dana, a Cézanne je, fasciniravši evropski likovni cirkus magijom jedne svoje jabuke, izvrnuo na glavu cjelokupno suvremeno slikarstvo. Mičurinska jabuka na platnu, koju nam Fađejev prikazuje kao likovno ostvarenje idealne gerasimovštine i kao „kvintesencu svih jabuka”, dokazuje samo to, da ni Mičurin ni Fadejev ni Gerasimov pojma nemaju što su zapravo eézanneovske jabuke, koje bezbrojne mase slikara preslikavaju već vise od pedeset godina. Kažu, da je ovo preslikavanje cézanneovskih jabuka — „bezidejno”. Možda. Upravo više od toga, čini se da je zaista tako. Tek na jednu okolnost trebalo bi skrenuti punu pažnju poštovanog gerasimovskog općinstva: cézanneovsko slikanje jabuka nije bilo preslikavanje tih istih već naslikanih jabuka, kao što se to danas tjera obrtimice u okviru zapadnoevropskog cézanneizma. Ako je Cézanne vještinom cirkuskog čarobnjaka, sa stanovišta volumena ili rasvjete, dočarao fiktivnu stvarnost svih mogućih magičnih varijacija koje sađrži u sebi jedna jedina jabuka, cézanneovski imitatori nisu drugo nego to što zaista i jesu: imitatori nadarenog čarobnjaka hipnotizera, koji je sugestivnom opsjenom jedne jedine fiktivne jabuke uspavao fantaziju čitave evropske slikarske civilizacije za pedeset i više godina.
Sve se likovne umjetnosti razvijaju u kobnom rasponu izmedu misli i oblika, to jest u raskolu kakav zjapi između takozvane idealne zamisli i nezgrapnog ostvarenjà u materiji. Upravo u tom fatalnom titranju i trajnim oscilacijama izmedu osnovne zamisli i ostvarenja leži zagonetka ove plemenite igre, koja sama po sebi, osim toga što je igra, nema nikakve druge svrhe, a ipak je do danas svi društveni sistemi koriste za apologiju svojih praktičnih ciljeva. (…)
Izvor: Miroslav Krleža, 99 varijacija.
Dunjalučar 