Otpor Skenderbega

Otpor Skenderbega

Skenderbegova porodica i rani život

Postoje mnoge teorije o mjestu rođenja Skender-bega. Jedan od glavnih biografa koji se je posvetio životu Skenderbega je Frashëri, on je tumačio Gjon Muzakinu knjigu o geneologiji, izvore Rafaela Mafeie i Osmanski deftere i došao je do zaključka da je Skenderbeg rođen u selu Sine. To selo je bilo jedno od dva u posjedu njegovog djeda Pala Kastriota. O njegovoj godini rođenja nam govori Theofan Stilian i navodi kako je Skenderbeg rođen 1405. Godine. Njegova majka je bila Voisava čijie se porijeklo do dan danas sa sigurnošću ne zna. Skenderbeg je imao trojicu starije braće, Stanišu, Konstantina i Repuša i pet sestara Maru, Anđelinu, Jelenu, Vlajku i Mamicu. Otac mu je bio Jovan Kastriot, imao je velike posjede na današnjoj teritoriji Kosova i Albanije, postao je vazal sultana Bajazita i učestvovao u brojnim bitkama, jedna od značajnih je bitka kod Angore. Postao je vazal krajem 14.stoljeća i kao što smo već naveli morao je učestvovati u bitkama na strani Osmanskog Carstva a uz to morao je plaćati određeni danak sultanu. Svog najstarijeg sina, Stanišu 1409. godine šalje kao taoca na sultanov dvor. Prema izvorima Marina Barletija, katoličkog sveštenika, u službu Osmanskom Carstvu su odvedena sva braća, dok nam drugi izvori govore da je pored Staniše odveden samo Skenderbeg. Pretpostavlja se da je Staniša poslat sultanu u izuzetno ranom dobu, dok je Skenderbeg poslat oko svoje 18. godine života. Svi taoci koji su potjecali od pokorenih vladara, imali su priliku da se podučavaju najboljim vojnim vještinama. Sultan je to radio u nadi da će mu ti taoci u budućnosti biti od velike koristi.

Služba u Osmanskom Carstvu

Kao što smo već ustanovili Skenderbeg je poslat kao taoc osmanskom sultanu, tijekom tok perioda obitavao je u Edrineu. Vjeruje se da je pohađao školu „Enderun“ koja je bila posebno namjenjena za specijalizaciju vojnih vještina. Nakon što je završio svoje školovanje, sultan mu dodijeljuje timar, koji je bio u neposrednoj blizini teritorija koje je kontrolisao njegov otac. Jovan Kastriot je bio zabrinut za svoje posjede, pribojavao se okupacije od strane sada već spahije, njegovog sina Skenderbega koji je prihvatio islamsku vjeroispovijest. Jovan se okreće prema zapadu, aprila 1428.godine, i traži pomoć od venecijanskog senata. Jovan će pretrpjeti težak poraz koji mu nanosi Ishak-beg 1430. godine, teritorija pod kontrolom Jovana Kastriota biva značajno umanjena, dok sa druge strane, njegov sin, Skenderbeg nastavlja se boriti pokorno za sultana Murata II, čak nam se prenosi da dobija i titulu spahije. Pretpostavlja se da je Skednerbeg svoje posjede, sad već kao spahija, dobijo na teritoriji današnje Bugarske kod grada Nikopolja, to možemo pretpostaviti jer se u osmanskim dokumentima spominje „Iskender-beg“ koji je djelovao na tom području oko 1430.godine. Jedan interesantan ustanak se dešava tijekom Skenderbegove službe Osmanskom Carstvu, tačnije njegovi rođaci Đorđe Arijaniti i Andrej Topia i još neki veleposjednici između područja Vlore i Skodra dižu ustanak protiv osmanske vlasti. Učesnici ustanka su upućivali pozive Skenderbegu uz nadu da će im se pridružiti, ali on je ostao vjeran sultanu. Između 1437-38. postaje subaša, što bi se moglo protumačiti kao guverner, Kroje subašaluka, nakon njega dolazi Hizir-beg na tu poziciju. Do maja 1438. Skenderbeg je kontrolisao poprilično velik prostor u čijem je sklopu bilo devet sela koja su nekada pripadala njegovom ocu. Prenosi nam se da je za to vrijeme Skenderbeg predvodio jedinicu od oko pet hiljada konjenika. Nakon što mu umire brat 25. Jula 1431. i nešto kasnije smrti njegovog oca 1437. Skenderbeg i njegov brat Staniša su zadržali veze koje je njihov otac uspostavio sa Mletačkom Republikom i Raguzom. Tijekom 1438-38. Predpostavlja se da je Skenderbeg bio učesnik u kampanjama protiv Kršćana, 1440. Postaje sandžak-beg Dibre. U sadašnjim geografskim podjelama Dibra se nalazi u blizini glavnog grada Albanije, Tirane. Tijekom njegovog boravka zadržao je bliske odnose sa populacijom i sa albanskim plemstvom.

Pobuna

Godine 1443. Skenderbeg je dezertovao snage sultana Murata II. tijekom bitke kod Niša, Skenderbeg je napustio bojište sa još tri stotine vojnika. Vodi svoje ljude do utvrde Kroja i uz pomoć falsifikovanog pisma koje je uručio tadašnjem guverneru Kroje, on postaje novi guverner. Skenderbeg uz to proglašava sebe nasljednikom Balša porodice, kako bi povratio nekadašnje posjede u Zeti. Uspjeva osvojiti neke manje značajne utvrde, koje su okruživale utvrdu Kroja i nakon svojih uspjeha na zidinama podiže zastavu koja je ličila na današnju zastavu Albanije, sa crvenom pozadinom i dvoglavim crnim orlom. Može se predpostaviti da je pobuna u Albaniji tinjala već mnogo prije dezertiranja Skenderbega. Đorđe Arianiti se ponovo pobunio protiv osmanske vlasti u oblastima sadašnje centralne Albanije. Skenderbeg pametno koristi priliku i saziva sve one koji su nevoljni biti pod osmanskom vlašću. Poziva ih u grad Lezhe, koji je bio pod kontrolom Mletačke Republike i uspostavljaju vojni savez protiv Osmanlija. U savezu su bile skoro pa sve plemićke porodice u Albaniji a to su već spomenuti Arianiti pa Dukađini, Muzake, Zaharija, Topija, Dušmani, Spani čak se otporu albanaca pridružuje i srpski plemić Stefan Crnojević koji je imao posjede u Zeti.

Bitke koje odjeknuše Evropom

Na polju Troviol godine 1444. odigrala se je bitka između dvije vojske, albanske vojske pod vodstvom Skenderbega sa oko sedam hiljada pješaka i osam hiljada konjenika. Dok su Osmanlije bile pod komandom Ali-paše sa oko 25.000 vojnika. Ali Skenderbeg ovu bitku nije prepustio slučaju, već je oko tri hiljade konjenika sakriva u obližnju šumu. Kada su se sukobile dvije vojske, mnogobrojnijim Osmanlijama je izgledalo kao da će pobijediti bitku bez mnogo truda, ali Skenderbeg u dogledno vrijeme daje znak skrivenim konjenicima koji su opkolili Osmanlije. Predpostavlja se da je oko osam hiljada Osmanlija ubijeno dok je dvije hiljade zarobljeno. Ova pobjeda je odjeknula Evropom, Skenderbeg je bio slavljen širom evropski gradova. Osmanski porazi nisu stali, već odmah iduće godine 1445. snage od oko devet hiljada su pokušale da presretnu Skenderbega u njegovoj putanji prema sadašnjoj teritoriji Sjeverne Makedonije. Skenderbegovi izviđaći su primjetili osmansku vojsku i bili su svjesni da će pokušati da presretnu Skenderbega i upotrijebe taktiku koja je Skenderbegu donijela slavu. Ali zbog mnogo boljeg poznavanja terena Skenderbeg pravi diverziju i namamljuje osmansku vojsku u dolinu Mokre, danas se to područje nalazi u Sjevernoj Makedoniji blizu grada Makedonski Brod, Osmanlije su napadnute i vjeruje se da ih je oko 1.500 pobijeno dok je među pobijenim bio i Firuz-paša predvodnik neuspjele ekspedicije.

Mletačka Republika saveznik Osmanskog Carstva

Kao što je već navedeno, na početku pobune Albanaca imali su potporu od strane Mletačke Republike. Kako je Skenderbeg jačao i uzimao sve veće komade kolača Republika u strahu za svoje posjede na Balkanskoj strani Jadranskog mora proglasila rat Skenderbegu i njegovim saveznicima. Tačnije rat se pokreće sporom oko tvrđave Dagnum, albansko-srpski saveznici su sebi dozvolili mnoge upade u Bar i Ulcinj, Mlečani nude nagradu za ubistvo Skenderbega. Interesantna je činjenica da su Mlečani čak pozvali i Osmanlije da napadnu Skenderbega sa istoka, tako bi Skenderbeg bio primoran da se bori na dva fronta što bi ga svakako oslabilo. Osmanska vojska je započela svoju ekspediciju opsadom Svetigrada, sultan Murat II. sa sinom Mehmedom. Opsada je odpočela 14. Maja 1448. branioci utvrde su se uspješno odolijevali napadima mnogobrojnije osmanske vojske, dok je Skenderbeg djelovao van zidina uznemiravajući opsadne snage. Albanski saveznici su se također suočili i sa Mletačkim snagama kod Skadra, koje je Skenderbeg porazio 23. jula iste godine. Svetigrad albanski branioci su morali predati u ruke Osmanlija, razlog njihove predaje je bio nedostatak vode. Sklopili su sporazum sa sultanom Muratom II., da tijekom napuštanja utvrede ne budu progonjeni od strane osmanske vojske, što je sultan ispoštovao. Skenderbeg gubi veoma važno uporište koje je kontrolisalo strateški bitna polja Makedonije. Skenderbeg je opsjedao gradove Drač i Lezhe koji su bili pod Mletačkom vlašću. Uspjeva poraziti i Mustafu-pašu u bitci kod Oranika. Mustafa-paša pada u ropstvo zajedno sa nekoliko svojih oficira. Od zarobljenih oficira Skenderbeg saznaje da je Mletčanska Republika pozivala na zajednički napad Osmanlije. Mustafa-paša je oslobođen ali uz navodnu isplatu od 25.000 dukata. Mlečani svjesni da je Skenderbeg i dalje sposoban da ugrožava njihove posjede, pozivaju ga na mir. Dolazi do još jedne bitke prije samog pristanka na mir od strane Skenderbega, tačnije u julu 1448. Albanci prelaze rijeku Drin i nailaze na venecijanske trupe. Skenderbeg ih bez oklijevanja napada, bitka je trajala dugo sve do prijelomne tačke kada venecijanski vojnici pod pritiskom strijelaca počinju bježati. Mirovni ugovor se sklapa 4. oktrobra iste godine, u ugovoru je predviđeno da Mlečani zadrže tvrđavu Dagnum, dok Skenderbeg dobija teritorije u ušću rijeke Drin.

Opsada Kroje

Dvije godine nakon što je Svetigrad pao u ruke Osmanlija, odlučili su da opsjednu i Kroju. Juna 1450. Murat II. uz svog sina Mehmeda II., predvodi veliku vojsku put Kroje, dok Skenderbeg po svom starom običaju uznemirava Osmanlije van zidina i sakatio im logističke puteve. Prenosi nam se da je tvrđava odbila čak tri frontalna napada, nanoseći osmanskoj vojsci velike gubitke. Napadi Osmanlija su bili jalovi, pokušali su presjeći dotok vode u tvrđavu i čak su pokušali sa kopanjem podzemnih tunela. Očajni nude Vranu Kotiju, komantantu odbrane, 300.000 srebrenjaka kako bi prepustio tvrđavu Osmanlijama, ali on odbija. Poznato nam je da su mletački trgovci opskrbljivali osmansku vojsku protiv bivšeg saveznika Skenderbega. Izrevoltirani Skenderbeg je vršio napade na mletačke karavane što je podiglo tenzije između njega i Republike. Slučaj je bio riješen uz pomoć bailoa Drača koji je spriječio trgovce da opskrbljuje osmansku vojsku. U osmanskoj opsadnoj sili moral je bio izuzetno nizak, te se u oktobru 1450. povlače. Nedugo zatim, 3. februara 1451. Godine, umire Murat II a naslijeđuje ga njegov sin Mehmed II. Skenderbeg je očuvao Kroju i uspjeva povratiti većini izgubljene teritorije. Skenderbegov uspjeh je odjeknuo širom evrope, poslati su mu izaslanici iz Napulja, Burgundije, Mađarske i Rima uz riječi hvale.

Diplomatske veze i poraz Tahi-paše

Nakon što su Mlečani odbili Skenderbega on je uspostavio veze sa kraljem Alfonsom V. Obje strane su potpisale sporazum 26.marta 1451. Prema kojem je Skenderbeg formalno bio vazal Alfonsu u zamjenu za vojnu pomoć. Skenderbeg je obećao da će biti vjeran kralju a Alfonso je u zamjenu isplaćivao 1.500 dukata godišnje. Do ovog sporazuma je došlo radi stanja na teritorijama Skenderbega nakon opsade Kroje, vladala je glad i veliko siromaštvo. Mjesec dana nakon sporazuma, aprila 21. Skenderbeg je oženio kćerku plemića Đorđa Arijantija. Mehmed tijekom ovog perioda nije bio fokusiran na Skenderbega, već su mu odvukla pažnju dešavanja na istoku što je dalo Skenderbegu vremena da obnovi udvrdu Kroju i podigne novu utvrdu u dolini Drina kod Svetigrada. Skenderbeg je otišao u Rim i Napulj sa nadom da će konsolidovati redove i isplanirati krstaški napad na Osmanlije. Albanci su već pet godina živjeli bez većih sukoba ali tome dolazi kraj kada sultan Mehmed šalje 25.000 hiljada vojnika pod komandom Tahi-paše i njegovog pomoćnika Hamza-paše. Skenderbeg je odlučio da, kao što je već navikao, napadne osmansku vojsku nedajući im priliku za uspostavu kvalitetne logistike. Tako 21. jula Skenderbeg je napao Tahiovu vojsku i potukao je, pritom je ubio i Tahi-pašu. Nakon još jedne ubjedljive pobjede sklopljen je sporazum između Skenderbega i plemićke porodice Dukađini, John Van Antwerp nam govori da je za taj sporazum zaslužan i sam papa 1454. Godine. Poslata je još jedna ekspedicija, 22. Aprila 1453. Godine, pod vodstvom Ibrahim-paše ali brzim napadom konjice Skenderbeg je neutralisao vojsku i kao i neke njegove predhodnike ubio Ibrahim-pašu. Tijekom maja u jeku je bila opsada Konstantinopola koji će pasti 29. istog mjeseca. Skenderbeg obavještava kralja Alfonsa o osvojenim teritorijama a Alfonso mu obećava pomoć u ljudstvu putem Ramona Ortafa. Alfonso ispunjava svoje obećanje i šalje 500 pješaka, čak je i papa poslao tri hiljade dukata kao pomoć protiv novog mogućeg napada Osmanlija.

Izdaje, porazi i pobjede

Berat je utvrda koja se nalazi u nešto južnijem dijelu današnje Albanije, na rijeci Osum. U ovom slučaju, suprotno od onoga na šta smo navikli, Skenderbeg je opsjedao grad. Osmanska odbrana je bila demoralizirana i planirali su predaju. Skenderbeg uvjeren da će bez većih poteškoća osvojiti utvrdu ostavlja za sobom svog komadanta Muzaku Topiju sa polovinom snaga na rijeci Osun kako bi dovršili već započetu pobjedu. Ovaj potez je skupo koštao Skenderbega jer će Osmanlije poslati veliku konjicu koja će upotpunosti potuči Albanske snage. Nekad blizak čovjek Skenderbegu Moisi Golemi pridružuje se Osmanlijama i vraće se u Albaniju sa oko 15.000 ljudi, ali Skenderbeg ga pobjeđuje kod Oranika. Skenderbeg će Moisia pomilovati, nakon što je izrazio želju da učestvuje u budućim pohodima protiv Osmanlija i ostaje vjeran sve do svoje smrti 1464.godine. Mletčanska Republika je često pokušavala destabilizovati položaj Skenderbega tako što je jačala njegove plemićke suparnike, ali u tim diplomatskim a nekad i vojnim sukobima Skenderbeg je radi svog dubokog utjecaja prolazi mnogo bolje. Preuzima teritorije porodice Balšić i Zenevija, većina mu ostaje vjerna. Đorđe Balšić, Skenderbegov sestrić prodaje tvrđavu Modrič Osmanlijama za oko 30.000 srebrenih dukata. Đorđe je pokušavao prikriti svoju izdaju, ali to nije trajalo, poslat je u Napuljski zatvor. Nakon rođenja Skenderbegovog sina, Hamza Kastrioti svjestan da neće naslijediti poziciju svog amidže, prelazi na osmansku stranu. Osmanska vojska pod vodstvom Isak-bega i , Skenderbegovog bratića, Hamze Kastrioti u ljeto 1457. Napada Albaniju. Skenderbeg svojim protivnicima nije mnogo smetao, kao što je to inače činio, u njihovom vojnom pohodu već je ostavljao utisak da je već poražen. Varka je urodila polodom i tako su ih napali 2. septembra, osmanska vojska ulogorena između grada Lezhe i Kroje. Pretrpili su velike gubitke u ljudstvu, a izdajnik Hamza Kastrioti pada u ropstvo i Skenderbeg ga šalje, kao i sestrića, u napuljski zatvor.

Novi i stari savezi

Umire Skenderbegov saveznik kralj Alfonso V, 27.juna 1458. Prema nekim autorima san o novom križarskom ratu se je završio sa smrću kralja. Odnos Skenderbega sa nasljednikom kralja Alfonsa V, Ferdinanda I je nastavljen. Ferdinand nije bio sposoban kao njegov otac. Uloge su se promijenile, sada je Skenderbeg potreban napuljskom vladaru kako bi zadržao svoju poziciju i očuvao vlast pokojnog oca. Skenderbeg zauzima osmansku tvrđavu Sati 1459. i predaje na upravu Mlečanima, vjeruje se da je to učinio u pokušaju da poboljša odnose između svoje i Mlečanske vlasti, pomirenju je posredovao papa Pij II. Stefan Branković je svrgnut sa prijestolja 1459. Godine, dolazi u Albaniju i podržava Skenderbegove antiosmanske planove. Branković ženi Angelinu Arijanti, sestru Skenderbegove supruge. Vjeruje se da mu je Skenderbeg dao neko imanje za koje nismo sigurni gdje se je nalazilo. Stefan Branković uz pomoć Skenderbega prelazi u Italiju. Kralj Fedinand koji se nije najbolje snalazio u ulozi svoga oca, obavještava i traži pomoć od Skenderbega. Naime dešava se ješ jedan ustanak Anžuvinaca, septembra 1460. Skenderbeg šalje 500 konjenika pod komandom Ivana Balšića, rođaka koji nije u napuljskom zatvoru. Antonio Orsini je pokušao odvratiti Skenderbega i nudi mu savez. Punuda je odbijena, Skenderbeg sklapa primirje sa Osmanlijama, u augustu 1461, i sam dolazi u ispomoć svom savezniku sa hiljadu konjenika i dvije hiljade pješaka. Zajedničkim snagama uspijevaju poraziti uzurpatorske snage Orsinija.

Druga opsada Kroje

Grad je branjen sa oko četri hiljade ljudi, dok je sultan Mehmed II poveo vojsku od 30.000. vojnika, druga opsada se odigrava 1466.godine. Kao i njegov otac, Mehmed II je uvidio da je skoro nemoguće pokoriti Kroju vojnom silom i vraća se u Konstantinopol ali iza sebe ostavlja svu vojnu silu. Kako bi pomogao tekućoj opsadi, sada već ne samo Kroje već čitave Skenderbegove teritorije, gradi tvrđavu Elbasan. Drač je bio sljedeća meta, osvajanje te utvrde bi poslužio sultanu kao izuzetno jako uporište nasuprot talijanske obale. Skenderbeg je zimu 1466-67. godine proveo lobirajući papi Pavlu II protiv Osmanlija, tek kada se je vratio u Napulj, papa Pavle II mu daje oko dvije diljade dukata. Ali Skenderbeg je najviše bio oslonjen na lokalna sredstva. Po povratku se udružuje sa Leke Dukađinom, i zajedno 19. aprila 1467. napadaju Osmanlije i nanose im težak poraz u oblasti Krabe, koja se nalazi između Tirane i Elbasana. Tek četri dana kasnije napadaju opsadnu silu oko Kroje i njima nanose težak poraz, u toj bitci gine Balaban-paša. Osmanska vojska, koja je u tom trenutku brojala oko 10.000 ljudi, biva opkoljena i traži od Albanske vojske slobodan prolaz a za uzvrat obećavaju da će ostaviti sve vrijednosti koje su posjedovali. Skenderbeg je htio prihvatiti ovu nagodbu, dok su se mnogi plemići protivili. Osmanlije uspjevaju proći kroz obruč albanaca uz mnogo gubitaka, i povlače se kroz provinciju u sadašnjoj Albaniji, Diber. Ova velika pobjeda ujedinjenih Skenderbegovih snaga je sa radošću dočekana u Italiji. Nakon efektivne pobjede, snage se opkolile Elbasan, ali ga neuspjevaju osvojiti zbog manjka tehnike. S ovim nepovoljnim dešavanjima Mehmed II., na ljeto 1467., je bio primoran da ponovo krene protiv Skenderbega. Skenderbeg bježi u planine u pokušaju da se sačuva od svog progonitelja velikog vezira Mahmud-paše. Nisu ga uspjeli uhvatiti. Ovaj put bez velikog otpora vojska Mehmeda II. je harala teritorijama Skenderbega, izolovan je bio i mletački grad Drač. Skenderbeg saziva albansko plemstvo u grad Leze, u nadi da će rekonstruisati svoj savez i još jednom pružiti snažan otpor Osmanlijama, ali smrt ga je preduhitrila, umire u 62. godini januara 1468.

Autor: Faris Džanko

Upute na tekst:

Марин Барлети, Ђурађ Кастриот Скендербег, Историја и славна дела кнеза епирског, Мунгос, Нови Сад, 2018.
John Van Antwerp Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, University of Michigan Press, Detroit, 1994.
Јиречек Константин, Историја Срба, Издавачка књижарница Г. Кона, 1923.
Ciriacono Salvatore, Scanderbeg tra storia e storiografia, Universita degli Studi di Padova, Padova,
Kenneth M. Setton, A History of the Crusades: The fourteenth and fifteenth centuries, University of Wisconsin Press, 1975
Иван Божић, Немирно поморје XВ века, Српска Књижевна Задруга, Београд, 1979.
Šime Ljubić, Listine o odnošajih izmedju južnoga slaventsva i mletačke republike, Zagreb, 1891.